जन्म: 1880
विवाह: 13 व्या वर्षी
मृत्यु: 1951
अवघ्या तिसाव्या वर्षी वैधव्य आलेली ही महाजनांच्या घरची निरक्षर लेक...
"जुन्यात चमकेल आणि नव्यात झळकेल असे बावनकशी सोन्याप्रमाणे बहिणाबाईंचे काव्य आहे, हा तर मोहोरांचा हंडा आहे’, अशा शब्दांत आचार्य अत्रे यांचा अभिप्राय.
तत्वज्ञानाचे विद्यापीठ असच जिला संबोधता येईल अशी खानदेशातील 'आसोदे' गावाची कवयित्री बहिणाबाई चौधरी!
"ज्याच्यातुन येतं पीठ त्याले जातं म्हणू नहीं", " लेकीच्या माहेरा साठी माय सासरी नांदते"," माय ले माय म्हणता ओठ ओठालागी भिड़े, सासुले सासु म्हणता तोंडातुनी गेला वारा" अस किमान शब्दात अर्थाची परिसीमा गाठणारं ... जीवघेणंही हसत हसत शिकायला सोशिक जीवनाची बंदिस्त घुसमटलेली 'शाळा'च हवी हो! 

"वसांडली मोट
करे धो धो थायन्यात
हुंदडतं पानी
जसं तान्हं पायन्यात" 

मोटेतुन थाळन्यात पडणारे धो धो खळाळत वाहणार्या पाण्याला पाळण्यात थयथय पाय वाजवणार्या तान्हुल्याची उपमा ही खान्देश कन्या च देऊ जाणे!
'काव्यदिंडी' च्या समारोपाच्या दिवशी बहिणाई ची मुद्दामच ज़रा अनवट कविता निवडलिये. फारशी कुणाला माहीत नसावी. साधीशीच् कविता आहे. मला भावला त्यातला निर्व्याजपणा! ग्रामीण स्त्रीची व्यथाच निराळी! खटल्याच् घर. खाणारी तोंडे 15-16. पायलीच्या भाकरी थापाव्या लागत आणि त्यात आख्ख्या घरादाराची पोटाची सोय करणारा चूल्हा रुसला तर घरधनीण चे हाल बघायला नकोत!
आज आम्हाला हातासरशी हवं असतं. एका क्लिकवर आज घरपोच जेवण मिळतं. पण 'ती' च्याजागी स्वत:ला कल्पुन बघितल तर जाणवते ते चुल्ह्यासारखेच निखाऱ्यावरचे आयुष्य!
आणि अश्या स्थितीत रोजच्या कामात, सहजधर्मात काव्य स्फूरणे म्हणजे ही निसर्गदत्त काव्यप्रतिभाच म्हणावे लागेल. 

"चूल्हा पेटता पेटना!"
*
घरी दाटला धुक्कय
कसा हाटता हाटेना
माझे डोये झाले लाल
चूल्हा पेटता पेटना !
*
कसा पेटता पेटना
चूल्हा किती फुका फुका
लागल्या रे घरामंधी
अवघ्याले भुका भुका!
*
आता सापड़ेना हाती
कुठे फुकनी बी मेली
कुठे पट्टवकरीन-
' नूरी, पयीसन गेली!
*
आता गेल्या सरीसनी
पेटीमधल्याआक्काडया
सर्व्या गेल्या बयीसनी
घरामधल्या संकाडया!
*
पेट पेट धुक्कयेला,
किती घेसी माझा जीव
आरे इस्तवाच्या धन्या
कसं आलं तुले हींव !
*
तशी खांबाशी फ़ूकनी
सापडली सापडली
फूंकी- फूंकीसनी आग
पाखडली पाखडली!
*
आरे फुकनी फूंकता
इस्तो वाजे तड़तड़
तव्हा धगला धगला
चूल्हा कसा धड़धड़!
*
मंग टाकला उसासा
थोड़ा घेतला इसावा
एकदाचा आदयला
झट चुल्ह्यावर तावा!
*
आता रांधते भाकर
चुल्ह्यावर ताजी ताजी
मांघ शिजे वजेवजे
भांगचुल्हीवर भाजी!
*
खुप रांधल्या भाकरी
दुल्ळी गेली भरीसनी
मंग हात धोईसनी
इस्त्यावर पड़े पानी!
*
इस्त्यावर पड़े पानीं
आली वाफ हात लासे
तव्हा उचलता तावा
कसा खदाखदा हांसे!
****************